Галгофа
Глава 14: Галгофа
- Я хачу гэта. Ты павінен гэта зрабіць.
- Не. Ніколі. Я - рэжысёр, а ня кат. На маей пляцоўцы ніколі не праліецца сапраўдная кроў. Я - пацыфіст, і супраціў усялякага гвалту, у любой яго форме. Тое - што ты хочаш, злачынства! І перад чалавекам, і перад Богам!
- Тое, што я хачу - праўда. А ты баішся праўды, і таму ніколі ня зможаш ствараць мастацтва. Падробкі пад яго, імітацыю - так. Мастацтва ж патрабуе крыві. Болю. Праўды жыцьця. Пакутаў. Ахвяры і ката. Так, як яно і адбываецца ў жыцьці. Як я змагу сыграць боль, калі мне ніколі не балела? Мяне ніколі не катавалі, ня білі бізуном, не прабівалі цвікамі. Хто я такі, каб іграць чалавека, які прыняў у сябе Бога?
- Распні мяне. Па-сапраўднаму. Пакарай мяне бізуном - так, як каралі яго. Колькі там патрабуецца ўдараў? Сорак? Херня. Калі я падохну, туды мне і дарога. Я і так у любы дзень магу памерці - на машыне разьбіцца ці ад п'янкі адкінуцца. Ды шмат чаго яшчэ можа здарыцца. Але ж вось - не здараецца. Усё жыву, як бачыш. Значыць, угодны я тут Богу, нешта я яшчэ не дарабіў на зямлі.
І калі ён забярэ мяне зараз такім чынам - гэта будзе яго воля. Разумееш? Ты ж вернік, як ты можаш пайсьці супраціў волі Бога?
- Волі Бога няма на тое, каб катаваць тваё цела. Паола вымавіў гэтыя словы, і замаўчаў.
- Ёсьць. На гэта ёсьць Мая воля. Гэта я загадваю табе - распні мяне. Не пярэч мне. Бо страшны лёс праклятых, тых, хто ідзе супраць мяне. Ён раптам выдахнуў, і спыніўся.
Паола з жахам глядзеў на яго.
- Вар'ят, - прамільгнула ў яго галаве думка. - Што ён кажа? Ён і сапраўды лічыць сябе Богам.
Але ж разам з тым аднекуль глыбока, зь нетраў яго душы, у ім пачало ўзьнімацца спакушэньне. Нейкі вялікі зьмей быццам бы агортваў яго кольцамі.
- Зрабі гэта, - чуў ён нягромкі, шэпчучы голас - жаночы, мяккі, сумны. - Не пярэч. І замест славы зямной ты атрымаеш славу нябёсную.
- А калі ён памрэ? - разгублена вымавіў Паола, быццам бы самому сябе.
- Не памрэ. Ён набудзе жыцьцё адвечнае.
Голас раптам сьціх. Імгненьне ён стаяў, разгублены, быццам вагаючыся. А потым рашуча вымавіў:
- Я распну цябе, Мігеле. І загадаю перад гэтым даць табе сорак удараў, як ты і хацеў. Лічы, што я - Пілат. А ты - хай ты і Бог, але ж тут, на зямлі, ты дабравольна ў маёй уладзе, і тут я - твой Бог, і твой рэжысёр. Кіно раблю я, ты ж, Бог у плоці, тут толькі гулец. Памятай пра гэта.
- Вось і добра, - вымавіў ён. - Вось і пагадзіліся. Калі адбудзецца пакараньне?
- Зараз. Паола паціснуў плячыма.
- А што цягнуць? Увесь рэквізіт тут. І адлупцаваць цябе - пара дзялоў.
Шэра-белыя пад сьпякотным сонцам, у вечары і ў ранку сьцены Джыбелінны набывалі буйства колераў, ад сіняга да густа-ліловага, залатога і чырвонага, ствараючы сюрэалістычны пейзаж - эйфарыю дурнога сну. Заліты бетонам вар'ятам-мастаком горад праз намаганьні і арганізатарскі геній Паола, якія сапраўды нельга было недааценьваць, стаў лакацыяй, годнай найбуйнейшых тэатральных падмосткаў. Яны доўга блукалі па бясконцых лябірынтах вуліц, кіруючыся картай, якую ім перадалі ў мясцовым турыстычным бюро. Месца, дзе Паола хацеў здымаць пакараньне, месьцілася на перасячэньні вуліц на ўскрайку былога горада, нагадваючых высахлыя рачныя руслы праміж бетонных кан'ёнаў, і само па сабе ўтварала крыж.
На гэтым бялюткім, з залацістым адценьнем бетонным крыжы усталявалі крэпкі драўляны слуп - абломак балкі, знойдзенай у навакольлі. Шурпаты і падраны часам, ён быў абламаны зьверху, і было страшна ўявіць тую моц землятрусу, якая магла яго рашчапіць і абрынуць.
- Пэўна, гэтыя бетонныя склепы ўтрымліваюць колькісь целаў, - падумалася яму, - якія ссыхаюцца пад імі, утвараючы пустоты. А можа, там нікога і няма, акрамя асыпаўшыхся камянёў. Але ж каму прыйшла на вум такая ідэя, і што было ў галаве гэтага чалавека - закансерваваць час?
- Пэўна, гэты горад быў дарагі яму, - вырашыў ён. Дарагі нечым, што было настолькі каштоўным, што патрабавала многіх тоннаў бятона і ўсясьветнае славы дзеля праслаўленьня гэтага, невядомага нікому, істотнага толькі для мастака Нешта.
Ці быў тое асабліва пранізьлівы захад, ці лазурная раніца ў дзяцінстве, ці зграя галубей, узьняўшаяся ў гару над крышамі, ад якой балюча забілася сэрца? Ці, можа, у адным з гэтых дамоў пад бятонам захавалася цень яго даўняга каханьня - якая-небудзь златакудрая Беатрычэ, якіх на сьвеце насамрэч не бывае. У кожнага з нас ёсьць свой горад - закансерваваны час, дзе пад тоўстымі слаямі каляровага бетону біецца жывое сэрца памяці.
Ён стаяў пасярод бялюткіх шурпатых сьценаў, якія разьбягаліся ад яго лябірынтам, і чакаў. Распрануты па пояс, у бруднай павязцы на сьцёгнах, пасьля тыдню ў вязьніцы, са зблытанымі гразнымі валасамі, якія адрослымі пасмамі падалі яму на плечы, зь няголенай барадой, чорнай, калючай, і такімі ж вусамі. Нічога ў ім не нагадвала таго прыгожага, дасканала выгаленага і прычэсанага Хрыста зь мяккімі хвалямі залатых валасоў і ўзьнёслым позіркам прыгожых блакітных вачэй. Яго вочы былі страшнымі, чорнымі ад пабоеў і стомы, вусны запякліся, шчокі ўваліліся - новая грымёрка пастаралася. Сандра сышла невядома куды. Паола пра гэта нічога не казаў, і так яму было лепей. Усё ж, здарэньне зь ёй пакінула шнар ў яго памяці. Шлёндрай яна насамрэч не была, і сапраўды яго кахала. Толькі ён не кахаў яе, а кахаў іньшую, і таму шчыра ёй спачуваў. Але ж нічога ня мог для яе зрабіць.
Слуп перад ім выглядаў неяк неўразьліва, буднічна – старая дзеравяшка, да якой можна было б прывязваць коняў. А цяпер вось – прывяжуць яго. Зафіксуюць яго запясьці надзейна рэмнямі, прыцягнуць да жалезнага крука ўверсе, прывяжуць, як таго каня – жывёлу, якая пазбаўлена ўсялякае волі, і, як бы яна не намагалася, не парве вяроўку. Ды ён і не намагаўся яе парваць. Сюды прывёў яго Бог, дакладней – ён сам. Гэты слуп быў зараз нечым самым істотным у яго жыцьці. Веха, мільны камень – недзе паміж нараджэньнем і сьмерцю, якая мае быць не адбыцца менавіта з гэтага моманту. За гэтай вехай няма сьмерці – а ёсьць нешта невядомае, Бясконцасьць, у якую так страшна зрабіць крок. Раптам па яго сьпіне пабег пот. Ён не баяўся болю. А яго – гэтага невядомага, ён баяўся. Дужа важным для яго быў гэты крок, у ня-сьмерце. А калі і сапраўды ён набудзе адвечнае жыцьцё? Ці зможа ён вярнуцца зь яго за ёй? Ці ня згубіць яе ў нейкім новым, бясконцым пекле існаваньня-не-існаваньня? Але ж ён абяцаў ёй вярнуцца. І сюды ён не паміраць прыйшоў, а набыць жыцьцё адвечнае, а ня сьмерць – адвечную. Адсюль ён сыйдзе пераможцай. Ён заўсёды перамагаў. Бо ў яго не было іньшага выйсьця. Як ня будзе яго і цяпер. Ды і нічога страшнага тут няма – усяго толькі сорак удараў пугай. Конь ці вол і ня столькі трываюць, і – нічога. А ён чым лепш, ці горш? Літоўскі бык. Ён успомніў яшчэ адну сваю мянушку. Колькі іх у яго было – і пад кожнай пакінуў ён супярэчлівую славу. Адное радавала – як хлуса ці труса яго ніхто не памятаваў – ні ворагі, ні сябры. Ён рашуча зрабіў крок наперад, да слупа, і працягнуў уверх рукі.
- Вяжыце, - коратка вымавіў. – Няма чаго губляць час. Яго ў мяне ня шмат.
Загудзела, запрацавала камера.
Да яго падышлі жаўнеры – насамрэч, памочнікі Паола, пераапранутыя ў рымскае адзеньне. Яго кісьці хутка зафіксавалі ўверсе, і ён прысланіўся тварам да слупу.
Першы ўдар абрынуўся на яго – страшны, моцны, такі, якога ён не чакаў. Ён разумеў вумом, што гэта будзе балюча, і неяк праганяў ад сябе гэтую думку – ён жа мужчына, патрывае. Падумаеш, бізун. Яго цяглы сьціснуліся, сьпіна напружылася, стала нібыта каменнай. Мяса пераўтварылася ў адзіны плотны, пругкі слой, гатовы абараняць тое, што знаходзіцца пад імі, не шкадуючы сябе. Цела працавала само, яно ад яго болей не залежыла, як і ўдары бізуна, наступны зь якіх агарнуў пякучым полымем яго сьпіну, лізнуўшы і рэбры. Ён сьціснуў зубы, каб ня ўскрыкнуць, але ж яго выдах неяк сам пераўтварыўся ў глухі стогн – з такой моцай з-пад удараў бізуна вылятала зь лёгкіх паветра.
Удары сыпаліся на яго адзін за другім, і разам зь імі ў ім пачало прачынацца вар’яцтва. Яму хацелася зьнесьці, выдраць зь зямлі гэты слуп, разарваць тых, хто б’е яго, раськідаць на кавалкі, рычэць, як дзікаму загнанаму ў пастку зьвяру, як хапае колья і дзіды зубамі, страціўшы розум ад ахапіўшых яго болю і лютасьці. Адрэналін у яго крыві зашкальваў, і, можа, ён бы і вырваў з каранём гэты слуп, ці парваў рэмні, але ж усё гэта было не па сцэнарыю. І, галоўнае, гэта б азначала, што ён ня вытрымаў, ня здолеў выцярпець пакуты, якія там пакорліва пераносіў той.
Ён наогул не прывык цярпець. Ня ведаў, як гэта – скарацца. А цяпер яму прыходзілася. Ён дабравольна аддаў сябе на пакуты. І яму, чалавеку, гэта было агідна. А наколькі ж гэта было агідна Богу, які мог бы адзіным рухам ськінуць зь сябе гэты сусьвет, як надакучлівага мураша? Але ж Бог трываў. Таму будзе трываць і ён. Разам з болем яго ахапіла смага – страшэнная, бо сонца паліла ў самым зеніце, і разам з крывёю ён страчваў і ваду. Вадкасьць – кроў і пот – хутка пакідалі яго цела, і па сьпіне ўжо беглі не струменьчыкі, а цэлыя буйныя крыніцы, патокі, зьбіраючыяся ў чырвоную лужыну ля стопаў.
Раптам катаваньне спынілася – на імгненьне. Ён ужо не лічыў удараў, вырашыў, што так будзе лепей. Трэба было факусавацца толькі на болю – на ім адзіным, каб розум ачысьціўся ім, а праз розум – таксама і душа. Усё ж, у пекле пакараньні бясконцыя, але ж і там душа працягвае думаць аб Богу. Бог сыходзіць у душу ў пекле праз боль, ён ёсьць Боль, і там ён міласьцівы і жаданы.
Аднак імгненьне цішыні ў пекле хутка абарвалася, і раптам яго сьпіну апаліў боль такі жудасны, што ён не стрымаўся, і ўскрынуў. А потым наогул ня стрымліваў ускрыкаў, якія пераўтвараліся ў нейкі роў звар’яцелага зьвяра. Рымская плець з уплеценымі ў яе кавалкамі жалезьзя біла па яго сьпіне, плячам, нагам, вырывая кавалкі з пасечанага бізуном цела, паглыбляючыся да самых костак, рассякаючы мышцы і жылы, робячы пакуты страшэннымі, нечалавечымі. Яму пашанцавала, што за яго бранёй мышцаў ня лёгка было прабіцца да костак ці глыбокіх нерваў і жылаў, але ж тое, ва што пераўтварылася яго скура, і мяса пад ёй, ён нават баяўся і ўявіць. Паола намерваўся нанесьці яму ўсе сорак удараў, як яны былі нанесены Хрысту. Пэўна, ён зусім страціў жаданьне прэзэнтаваць гэты фільм для шырокай публікі. Хто ж будзе на такое глядзець? Яго не дапусьцяць ні да воднага фестывальнага паказу. Няма такога рэйтынга, які мог бы абазначыць пакуты жывога чалавека, хоць і дабравольныя. Раптам яго накрыла думка:
- З самага пачатку Паола не жадаў удзельнічаць у паказах. Гэты фільм не прыназчаны для шырокай публікі. Біблейская гісторыя ў стыле снафф – жудасны рэалізм, фільм, у якім паказваюць рэальныя пыткі, і рэальнае забойства. Той, хто заказаў яму гэтае кіно, добра яму заплаціў, і зь цікавасьцю будзе назіраць, як будуць катаваць Мешыаха, які вазамніў сябе Богам. А можа, ён, гэты дзіўны глядач, жадае пабачыць, ці адбудзецца насамрэч уваскрошаньне. Як Бог у пасьмерці выглядае на крыжы? Ці рэальнае яго цела, альбо гэта толькі фантом, і сапраўдны Бог стаіць побач, і сьмяецца – і з самога сябе, і з глядачоў, і з катаў, і са ўсяго сусьвету, які нагадвае адную вялікую бязглудзую камедзію.
Ён сьціснуў зубы, і напружыўся ў апошнім намаганьні стрываць боль і дрыж цела, якое раптам стала яму непадуладным.
Але ж удары болей ня сыпаліся. Яны спыніліся.
Паола нячутна падыйшоў да яго. Разам зь ім – яшчэ нехта, хто, нябачны, асьцярожна абцёр мяккай тканінай яго раны, і нанёс на іх нейкі спрэй – пэўна, з антыбіотыкам. Забіваць яго не зьбіраюцца. Нарэшце – пакуль. Навошта ён на гэта пагадзіўся? - Аддаў сябе ў рукі Богу, - адказаў ён сам сабе.
- Ты – Бог, Паола? – хрыпла вымавіў ён.
- Не, - адказаў той. – Ты – Бог. Я ж толькі дапамагаю табе асэнсаваць гэта.
- Хто цябе паслаў? – прахрыпеў, дакладней, прарычэў ён, намагаючыся парваць вяроўкі. Цяпер яму хацелася вызваліцца як мага хутчэй.
- Ён, - проста адказаў Паола. – Той, каго паслаў Бог. Бог паслаў яго да цябе, каб ты вызваліў сябе самога. Д’ябал папрасіў мяне зрабіць гэта. Той, хто абуджае душы, каб яны не паснулі, распальваючы вагонь пакутаў. Ты – дзіця Адама, адамант, крышталь, які адлюстроўвае ў сабе бясконцасьць. Разьбі сябе, Міхал. Хоць гэта і складана – разьбіць дыямант, аднак ты можаш. Ты гэта ведаеш.
- Дзе яна, - раптам яго голас стаў ціхім, быццам бы задушаным. – Што вы зь ёй зрабілі?
- Яна – тут. У бясьпецы. Ён нічога ня зробіць ёй. Ня мае права. Бо гэта павінен зрабіць ты сам.
Солнца зажглося атамнай ўспышкай, агромністым шарам памерам у сусьвет, і апаліла яго сваімі праменямі. Ён ляжаў на зямлі, на пыльным бетоне скрываўленай сьпіной. Нехта падлажыў пад яго белы кавалак палатна, на якім адпячаталася яго цела.
Здаецца, ён страціў прытомнасьць. Паола і іньшыя нахінуліся над ім, гледзячы заклапочана.
- Дзе яна? – прастагнаў ён.
- Яна – у вагоньчыку. Бо ж ты забараніў ёй глядзець. Я пакляўся табе, што яна ня ўбачыць тваіх пакутаў. Толькі на экране ў кіно, калі пажадае.
- Гэтае відовішча не для жанчыны. Ён слаба павярнуў галаву.
Раптам сабраўся, і сеў. А потым – устаў.
- Дзе крыж, Паола? Я гатовы. Кальварыя чакае Збаўцу.
- Нясіце крыж! – выкрыкнуў Паола громка, і неяк нават люта.
- Ты гатовы, збаўца? – кпліва асьведаміўся ён.
- Гатовы. Ён павёў скрываўленымі плячыма, распраўляючы суставы, пакруціў зацёклыя кісьці.
На яго накінулі нейкае рызьзё, хламіду, якая хутка прапіталася крывёю.
Патыбулум на плячы давіў, выклікаючы страшэнны боль у пасечанным целе, але ж ён ужо прызвычаіўся. Неяк яму стала ўсё роўна, і боль пераўтварыўся ў нешта звыклае, нават роднае і знаёмае. Раптам ён падумаў пра яе – як яна трывала боль. Для яе боль была нечым, што стварала істотную частку яе жыцьця. У яе часта нешта балела – галава, жывот, раз у месяц балеў жудасна. Яна магла ляжаць на ложку цэлы дзень, скурчыўшыся ў камочак. Яму было да сьлёзаў жалка яе, але ж яна слаба ўсьміхалася, і казала, што гэта нармальна – так яно ва ўсіх жанчынаў заўсёды. Страўнік балеў – давяла сябе сваімі дыетамі, нервамі і ванітамі. Тое, што для яго ў сэксе было адной асалодай, для яе было найперш і найбольш болем, хаця і асалодай – таксама. Усё жыцьцё яе нехта біў, ці гвалціў, ці – і тое і другое адразу. І ён – не выключэньне, хоць ён яе кахаў так моцна, што забываўся на самое сябе – нават і на тое, што ён - Бог. Яна прызвычаілася – і пачала жадаць гэтага, знаходзіць у гэтым нейкае хворае задавальненьне. Апынулася так, што гэта адпавядала яго жаданьню дамінаваньня і прычыненьня болю – у гэтым яны супалі, як і шмат ў чым яшчэ. Супалі так моцна, што зразумелі, што да гэтуль не існавалі, што былі паловамі аднаго вялікага цэлага, зьліліся так дасканала, што Ева ўвайшла назад – у рэбра, а Адам стаў сынам, і далучыўся да Айца. Ён казаў ёй не глядзець, але ж цяпер прагнуў, каб яна апынулася тут, зь ім побач. Яму раптам стала так блага і самотна, як ніколі. Быццам бы ён апынуўся адзін на сьвеце – як кінутае дзіця, якое пазбаўленае мацярынскіх грудзей. Сэрца працінуў моцны боль, такі, быццам бы ў яго ўсадзілі дзіду. Ён нават спыніўся – і атрымаў бізуна, ізноў. Пахіснуўся, і ўпаў. Сам па сабе – так атрымалася. Камера наехала крупным планам – ён яе ня бачыў. У яго вачах пацямнела – сонца стала непераносна яркім. Раптам на сваім твары ён адчуў нечыя прахалодныя рукі.
Нехта прыкладаў да яго вільготную тканіну, праз якую ён ня мог бачыць, але ж ён адчуваў пах. Гэта быў яе пах, які ён ня зь кім не пераблытае. Ён адчуваў на сваім твары яе рукі, і лавіў іх вуснамі. Як цяпер яму была патрэбна яна! Болей, чым вада, болей, чым воля, і болей, чым самое жыцьцё. Ён нічога не жадаў, акрамя яе – абняць, прыціснуць да сябе, схаваць твар у яе на грудзях, і заплакаць – ад болю і жалю да яе, да самога сябе, і да сусьвету наогул.
Нарэшце, ён здолеў неяк узьняцца, і накрыў яе руку сваёй – яе маленькая кісьць апіралася на зямлю побач, і ён затрымаўся за яе, як за апошнія імгненьні пераходу ад жыцьця ў невядомае.
Яна глядзела ў яго твар вачыма, поўнымі болю, і нешта ціха казала – так, што немагчыма было пачуць. Праз шум марскіх хваляў у вушах ён адчуваў: “Ты – Бог. Каханы, я гэта ведаю”. Яе словы, ціхія, сталі раптам гучней за самы гучны звон, які толькі гучэў пад небам.
Яны разрывалі яго. Ён быў для яе Богам. А кім ён яшчэ мог для яе быць?
- Бог, любая, - ціха адказаў ён, гледзячы ў яе скажоныя болем вочы. – Я – Бог, каханая мая. І я ўваскросну. Ты ня плач. Я ўваскросну, і вярнуся да цябе.
Абяцаю.
Яе адцягнулі ад яго, а яго ўзьнялі – груба, штуршком падкінулі, і паставілі на ногі. На сьпіну палажылі патыбулум, і ён, прыгнуўшыся, крочыў наперад. Астатні шлях даўся яму ўжо неяк проста, так, што было не цікава.
Ніхто не дапамагаў яму – ніякага Шымона-кірынеяніна. Ды і народу наогул вакол было няшмат. Вузкая вуліца не давала сабрацца натоўпу – толькі жаўнеры, і ён, і невялікая кучка рушыла і гаманіла ззаду.
Так жа нештмалюдна апынулася і на Галгофе. Неяк буднічна яны палажылі патыбулум на зямлю, прыбілі перакладзіну да крыжа, а потым ён сам па загаду лёг на дзеравянны брус, раськінуўшы рукі. Кісьці крэпка прыматалі вяроўкамі, як і стопы. Ён ляжаў, і глядзеў у неба. Неба было высокім і чыстым. На ім плылі аблокі. Сьпіна ўжо не балела – гарэла, быццам бы на ёй смажылі яго самога. Удар молатам па цвіку ў далоні абудзіў яго, але ж боль быў хоць і моцны, аднак пераносны. Аднакратны рэзкі боль ад удару, працінуўшы далонь. Другая далонь рэфлекторна зжалася, адгукнуўшыся на стук молату.
Цвікі не былі вялікімі – ці то Паола пашкадаваў яго, ці то каб не разарваць далонь. Ён чытаў, што прабівалі запясьце, аднак яно было туга перакручана вяроўкай – няма куды там было гэты цвік убіць. Таму, усё ж, далонь – адзначыў ён пра сябе.
Наступныя два ўдары – па стопах, усё ж вырвалі зь яго грудзей крык – глухі паўкрык-паўстогн.
Вось і ўсё. Катаваньне сконьчылася – цяпер павінна была надысьці сьмерць. Крыж узьнялі, і ён апынуўся высока над натоўпам. Стаяў, раськінуўшы рукі, і глядзеў удалёчыню над галовамі. Ён увесь быў пакрыты сьпечанай крывёй і пылам, рукі і ногі дзіка балелі ад кожнага руху, добра, што ён стаяў на драўлянай прыступачцы, да якой яго стопы былі прыкалочаныя цвікамі. Стаяў надзейна – так і сапраўды можна прастаяць некалькі дзён, пакуль не звар’яцееш ад смагі і болю, ад чарвей, скрабучыхся ў ранах, якія ядзяць цябе нажыва, ад мухаў, і крумкачэй, якія абдзіраюць твой чэрап, паглыбляюцца клювам у вантробы. Аднак крумкачэй варта настойліва адганяла – яны маглі забіць хутка. Таму пакуты на слупе з разьцягнутымі рукамі пад пякучым сонцам паступова пераўтвараліся ў нешта непераноснае.
Сонца паліла, неба было чыстым, і Бога ў ім не было. Ён апынуўся некім накшталт рабоў Спартака – проста злачынца, асуджаны на сьмерць, які абавязкова пакутніцкі памрэ, раней, ці пазьней – гэта як пашанцуе. Тры дні. А на трэці дзень ён павінны ўваскроснуць.
Як там было па сцэнару – ён павінен быў выкрыкнуць: “Зьдзейсьнілася!”, і павесіць галаву на плячо. І раптам ён зразумеў, што так хутка ён не памрэ. Ніякага “зьдзейсьнілася” ня будзе. А будзе жахлівая доўгая пытка пад палячым сонцам, калі ў выніку ён звар’яцее ад пакутаў.
Дзіда ў бок цяпер здавалася яму міласэрным падарункам.
Ён апусьціў позірк – яна стаяла ў натоўпе. Маленькая фігурка ў чорным, з распушчанымі валасамі, зблытанымі, запыленымі, зьліпшыміся ад яго крыві. Стаяла, і моўчкі глядзела на яго вачыма, вялікімі ад яго болю.
- Я ж тут дзеля цябе, - хацелася яму выкрыкнуць ёй, але ж раптам ён зразумеў, якое глупства зрабіў. Ён не павінен быў даць сябе схапіць, даць сабе памерці. Стаць жывой іконай, учалавечаным Богам. Ён жыць быў павінен, жыць, ня гледзячы ні на што, дзеля яе. Дзеля свайго народу, дзеля ўсяго сусьвету. Ён столькі яшчэ не сказаў, у ім засталося столькі ведаў, не пераданых людзям. І што, што ён стаіць тут, прывязаны? За якія-такія грахі? Чыі? Даў сябе схапіць, і цяпер вісіць тут, як падла. А яна – там, унізе. Ян абдымае яе – Джаваньні. Ён атрымаў гэтыя бумагі: аналіз. Прачытаў, і сунуў у кішэню. Нагрудную. Ён заўсёды гэта ведаў. Ведаў, што так яно і ёсьць. Сусьвет пакаціўся колам перад яго вачамі. Ён страсянуў галавой. Летыцыя! Яго вусны варухнуліся. Яму казалася, ён вымавіў пра сябе, але ж атрымалася ўслых. Яна кінулася да слупа.
Паола зварухнуўся.
- Зьнята! – нарэшце выкрыкнуў ён. – Здымайце! Хопіць, Мігеле! Ты ўваскрос! Хопіць пакутваць! І табе, і нам усім.
Ён казаў ёй не глядзець, але ж яна глядзела. Глядзела ўвесь час, хаваючыся ў натоўпе за сьпінамі людзей з камерамі. Кожны ўдар бізуна адгукаўся болем у яе целе, быццам бы гэта білі па ёй самой. Яна да апошняга ня верыла, што яны гэта зробяць – зробяць фільм сапраўдным. З усімі пакутамі так, як яны адбываліся насамрэч. Думала, будзе нейкі хітры грым, але ж зразумела – так ня зробіш, не сыграеш. Толькі праўда годная называцца тым, што завецца мастацтвам. Казалі, што Мікеланджела забіў дзеля праўды раба. Цяпер яна верыла, што так яно і было. Што значыць лёс чалавека перад вечнасьцю вобраза? Тленнае саступае ідэальнаму, вяртаючыся да першавытоку формаў. Кожны ўдар бізуна па целу быў мастацтвам. Кожны яго глухі стогн, ускрык, уздрыг яго плоці. Мастацтвам было самое жыцьцё. Сусьвет быў велічным палатном, на якім разгортвалася драма жыцьця і сьмерці. Ёй хацелася наблізіцца да яго, але ж яна не магла. Стаяла ў глухой адзіноце сярод натоўпу, і паўтарала паўшэптам – адзін, два, тры … Так яна далічыла да трыццаці, а потым бізун зьмяніўся на плець зь металічнымі кавалкамі-джаламі. Яго сьпіна, ногі, плечы пераўтварыліся ў сапраўднае месіва з крыві і мяса. Брызгі крыві даляталі нават да яе, яна бачыла іх на сваіх руках, адчувала на губах.
І ў той жа час, разам з болем яна адчувала гонар. Яна ганарылася ім – тым, што ён здолеў зрабіць гэта. Што ўсё сваё жыцьцё ён жыў так, як зараз – не шкадуючы сябе, паліваючы ўласнай крывёй кожнае палатно свайго жыцьця, аддаючы сябе поўнасьцю, з жарсьцю, усяму, што ён рабіў, да вар’яцтва, да апантанасьці. Так, як ён кахаў яе – не шкадучы ні яе, ні сябе, руйнуючы, каб абудзіцца разам.
- Госпадзі, прабач грахі сыну твайму чалавечаму, - ціха шаптала яна. – Увайдзі ў яго, узьнімі яго, напоўні яго сабой, і прыцягні мяне праз яго да сябе.
На шляху да Кальварыі яна здолела да яго прабіцца, і абцерці твар вільготным рушніком, які цяпер, скамячаны, трымала ля сэрца. Тканіна хутка высахла, і на ёй застаўся адбітак яго твару, і яна прыціскала яго да вуснаў.
Калі яго прыбівалі, яна закрыла вочы, бо разумела, што яе розум ня вытрымае, і яна канчаткова скоціцца ў бездань вар’яцтва, зь якога ёй ня будзе выйсьця. Яе хвароба давала аб сабе знаць – яна разумела, што не была здаровая. Сабой, нармальнай, яна станавілася толькі калі пісала. І калі была разам зь ім. Астатнія часы ж пераўтвараліся для яе ў нейкую бясконцую чаргу трызьненьняў і працверажэньнеў, якія былі толькі фазамі трызьненьня.
Перш за ўсё, яе турбавалі ўспаміны. Яны рабіліся ўсё больш дэтальнымі, катавалі яе, залівалі, затаплялі, набывалі плоць і кроў, і паўставалі вакол, намагаючыся адгарадзіць яе ад усіх, і нават – ад яго. Толькі ён не даваў ім – выціскаючы стары боль новым. Яна зь нейкай вар’яцкай радасьцю жадала ад яго ўсё большых зьдзекаў і катаваньняў, якія станавіліся для яе больш жаданымі, чым віно для прапойцы, бо яны спаталялі смагу яе душы. Ён катаваў яе праз любоў – а тыя яе не кахалі. І цяпер усё тое, што яна рабіла для іх, яна жадала рабіць для яго. Так, і нават болей, значна болей, бо сапраўды яе адданасьць яму была бясконцай. А яшчэ – яна ведала. Папера выпала зь яго кішэню, калі яна разьвешвала адзеньне – разарваны канверт з адрасам клінікі. Яна паглядзела, і ціха паклала яе назад. Нічога цяпер не было істотным. Вакол яе грымеў навальнічны гром. Яе розум быццам бы працаваў на ўсе сто адсоткаў загрузкі сваіх магчымасьцей. Яна бачыла з усіх бакоў, і чула ўсе магчымыя і немагчымыя галасы. Галасы д’ябальскія, і галасы анёльскія. І ўсе яны казалі ёй аб ім – адзіным, хто быў тут дзеля яе, быў тут – зь ёю. Хто цяпер узьняўся дзеля яе на крыж, і хто дзеля яе пакутваў.
Яна стаяла, і глядзела на яго, неадрыўна, быццам бы яе позірк мог перадаць яму нешта, нейкую моц, якая і сапраўды магла б ажывіць яго.
Яна ня бачыла, як яго вусны варухнуліся, але ж яго голас яна пачула.
- Летыцыя!
Гэта прагучэла так нечакана балюча і разгублена, быццам бы яе клікала ў лесе згубіўшаеся дзіця. Забыўшыся на ўсё, яна кінулася да гэтага слупа. Што будзе далей, яна ня ведала, і не жадала ведаць. Ці гэта было па сцэнарыю, ці мела гэта нейкі сэнс наогул. Ёй было ўсё роўна – ён клікаў яе, і яна прыйшла. Яна ахапіла слуп рукамі, пацягнуўшыся да яго ўзьнятым тварам.
- Я тут, каханы, - ціха вымавіла яна. – Я тут. Ці ты чуеш мяне? Ці ты мяне бачыш? Яна не магла дацягнуцца да яго, бо яго ўзьнялі недасяжна высока, але ж і адсюль, зь зямлі, ён яе пачуў.
- Дзяўчынка мая, - вымавіў ён. Яго вусны ледзь рухаліся. – Нічога ня бойся. Я сыйду да цябе. Сьмерці няма, каханая. Я – Бог, і я гэта ведаю.
- Зьнята! – пачуўся голас Паола. І ў апошняе сваё імгненьне на дрэве, перад тым, як яму спусціцца, ён убачыў – далёка за сьпінамі і галовамі прысутных, крыху далей і ніжэй на пагорку, ня бачная зьнізу, стаяла высокая постаьць у чорным, у худзі, закрываючым твар. Быццам бы адчуўшы яго позірк, чалавек узьняў галаву, і адкінуў зь яе капюшон.
Мілаш. Ён пазнаў яго адразу – па постаці, па росту, па шырыне плечаў і сьветлым валасам, коратка пастрыжаным, крыху зачэсаным на бок. Нацысцкі паўбокс. Стылёвая дрэнь. Падкрэсьліваў сваё белае “арыйскае” паходжаньне, у адрозьненьне ад чарнамазых дзікуноў-варвараў, якіх трэба было ўсех вынішчыць, да адзінага, вычысьціць ад іх сьвятую зямлю. Тое, што варвары былі адной зь ім крыві і з аднаго народу, яго не спыняла, бо ж іх жанчыны запэцкаліся, валяючыся з туркамі, і цяпер гэту брыдоту, на яго мяркаваньне, было ўжо не адмыць. Таму да жанчынаў, асабліва чорнавалосых, смуглявых, ён быў асабліва нялітасьцівы. Чуткі аб яго зьдзеках і злачынствах множыліся па ўсім краі. Успароць жанчыне жывот, выцягнуць у яшчэ жывой маці плод з чэрава, расьпяць голай, паліць вадой на марозе, а потым – абліць бензінам і падпаліць – гэта называлася “пагрэцца”. Чаго толькі не было ў тых расказах. Не было толькі аднаго – галоўнага, чаго ніхто ня ведаў, бо Мілаш не пакідаў сьлядоў сваёй жарсьці, насалоджваючыся ахвярамі бяз рэштку. А любіў ён плоць. Зразаць яе з касьцей яшчэ жывой пакутніцы, насалоджваючыся яе крыкамі, акуратна, каб не пацарапаць косткі, зразаць мяса вакол грудзей, пакідаючы часткова толькі твар, саскі, і похву, да якіх ён прынікаў вуснамі, валодаючы скрываўленым целам, пакуль яно было яшчэ жывым. Каб ахвяры не гублялі прытомнасьць, ён калоў ім морфій і адрэналін, бо любіў спатольваць сваю жарсьць зь целам цёплым, і рухаючымся, уздрыгваючым, курчыўшымся ад болю. Некрафілам Мілаш ня быў, і, як толькі атрымоўваў сваё, паліваў цела бензінам, і спальваў, бо не жадаў, каб пра яго забавы ведалі яго людзі. Усё ж, жорсткасьць мае свае межы, і нават сярод апошніх з апошніх не знайшлося б тых, хто трываў бы побач такую істоту.
І цяпер ён відавочна быў тут – дзе была яна.
Ён глуха застагнаў. Вялікая лесьвіца ўзьнялася, і па ёй ўзьняўся чалавек, які асьцярожна пацягнуў пласкагубцамі зь яго рукі вялікі цвік. І тут ён ня вытрымаў – сьвядомасьць, нарэшце, яго пакінула.
Ён бязвольна павіс на вяроўках, і калі ачуняў, то ўжо ляжаў унізе, і яму ў твар пшыкалі ваду. Далоні і стопы яго былі перавязаныя, цела накрытае чыстай прасьцінай.
- Як ты? – заклапочана запытаў Паола.
- Нармальна. Ён ледзь вымавіў гэта патрэскаўшыміся вуснамі.
Яна нахінулася над ім, углядаючыся яму ў твар. Яе валасы, шаўкавістыя, доўгія, ліліся на яго, як вада жыцьця.
- Запэцкаешся, - ціха вымавіў ён, у той жа час праводзячы бруднай, скрываўленай рукой па яе твары.
Яна ўзяла яго далонь, і прыціснула да вуснаў.
- Усё ж, я не памёр! – ён усьміхнуўся.
- Бог ня можа памерці, каханы, - прашаптала яна, цалуючы яго руку. – Бо ж ты – Бог, і я гэта ведаю.
