Бог
Глава 19: Бог
Усё гэта адбылося зь ёй, здавалася, бясконца даўно. Быццам бы прайшлі не гады – стагоддзі. Страшны, жахлівы сон. Сон, у якім яна згубілася, і, здаецца, не магла знайсьці выйсьця. Яна блукала, нібыта ў тумане, і ізноў шукала яго. Крычэла, клікала яго праз сьлёзы. Дзесьці ён быў пад яго покрывам. Ёй толькі трэба было працягнуць праз туман руку.
І раптам яна абудзілася. Ніякага туману вакол не было. Здаецца, яна паснула. Яна сядзела на крэсьле ля вакну, у замке. І ён быў недзе тут, побач. Калі яна захоча, яна можа загадаць вартавым паклікаць яго. І ён прыйдзе. Ды яна так ня зробіць, бо ж ён, канешне ж, заняты. Можа, і якімі-небудзь страшнымі справамі, якія яна не магла і ўявіць. Можа, дапытвае каго ў сутарэньнях. Хто яго ведае. А можа, і проста пье з Ульварам у вялікім рыцарскім пакоі. А можа, разглядае з Абелем яго пляны. Ці да яго прыскакаў вястун ад Вітаўта, і ён уважліва слухае княскую волю, ці чытае сакрэтны аркуш – трэба выдвігацца ў Вільню ці Трокі. Весьці войска.
А яна тут зусім адна. Канешне, вакол шмат людзей. Ды для яе нікога няма, хто б мог замяніць яго.
І раптам яна адчула руку на сваім плячы. Родную, цяжкую.
Ня гледзячы, яна накрыла яе сваёй далоньню. І так і засталася сядзець, а ён – стаяць.
Ён стаяў за ёй, яна гэта ведала. Ведала па яго паху, па дакрананьню яго рукі, па яго дыханьню – роднаму, любаму.
Яна хацела ўстаць, ускочыць, абняць, ахапіць яго і заплакаць.
- Дзе ты быў, каханы? Чаму пакінуў мяне адну? Як невыносна быць без цябе, адной, без тваёй прысутнасьці.
Але ж ён не даў ёй паўстаць, мякка націскаючы на яе плячо.
- Любая мая, - ціха вымавіў ён. – Я нікуды не сыходзіў. Я заўсёды тут, побач з табою.
- Але ж ты ўсё забыў, - раптам вымавіла яна. – І можа, скора ты забудзеш і мяне?
Сьлёзы ракою хлынулі зь яе вачэй.
- Ніколі тое ня здарыцца, золатка маё, - ціха вымавіў ён. – Я нічога не забыў, і нікуды не сышоў, і не сыду. Так трэба. Прабач мяне. Але ж гэты час – час выпрабаваньня маёй душы. І тваёй. Мы павінны ізноў узьняцца. І мы ўзьнімемся разам. Ты, і я. Адкрыцьцё Бога ніколі не спыняецца. Той, хто думае, што спазнаў Яго, памыляецца, бо ж Бог – бясконцы. Гэта – адвечнасьць, любая. І прыцягненьне душы да Бога – адвечнае, як і зьліцьцё зь ім. У імкненьні да мяне душа набывае самое сябе, і стварае скарбы незьлічонай каштоўнасьці. Так расьце яе прыгажосьць, расьце бясконца. Хто падобен мне, і табе, мая душа? Што падобна нашаму каханьню? Ён пяшчотна гладзіў яе плячо, і яна нахілілася, і пацалавала яго кісьць, убачыўшы на ёй крываю рану – стыгмату.
- Недзе ў пустыні Алекс зараз гаворыць з Богам, любая, - ціха вымавіў ён. Неба там усыпанае зоркамі, як аксаміт дыямантамі. І Бог там блізка, як нідзе.
Полымя вагню успыхнула, і апала. Ціхая, халодная пустынная ноч, здаецца, зрабілася яшчэ больш ціхай. Незнаёмец разматаў зь твару шаль, і апынуўся маладым, крыху старэйшым за Алекса. Рысы яго, дасканалыя, прыгожыя мяккай, жаночай прыгажосьцю, падкрэсьлівала сьвятлом вагню. Яго доўгія хвалістыя валасы ляжалі на плячах, як шоўк у колер чорнага дрэву, скура была сьветлай для жыхара гэтых земляў, аліўкава-залацістай. Доўгія чорныя вейкі, блакітныя вочы. Яркія, як зоркі ў пустынным небе.
Ён нахіліўся дастаць нешта зь меху, і Алекса зьдзівіла атточанасьць яго рухаў. Ён быў дасканала зложаны, ідэальны, як малады бог, стройны, можна сказаць, аськетычны. Яго твар, рухі яго рук, увесь ён вылучалі спакой. Здавалася, вакол яго паветра трымцела, і развальвалася на кавалкі. Раптам у Алекса закружылася галава. Ён адкінуўся на дарожны мех, і закрыў вочы. На імгненьне зоркі над ім закружыліся ў хуткім, радасным танцы. Ачуняў ён ад таго, што ў яго вусны лілася вада. Незнаймец, трымаючы яго галаву адной рукой, другой нахіліў да яго твару невялікі дарожны мех, зь якога ў рот Алекса цякла жаданая вільгаць.
- Табе трэба зьняць гэтыя латы. Гэтае адзеньне, яно душыць цябе, не дае дыхаць. Ваярскае адзеньне. Незнаёмец неяк цяжкавата падбіраў словы. Гаварыў ён па-арабску, але ж ня дужа добра.
Алекс кіўнуў.
- Ты правы. Іешуа. Ён успомніў імя. Дзіўнае, нейкае знаёмае.
- Я габрэй, - патлумачыў чалавек. – І імя гэта габрэйскае. Мая родная мова – арамейская. Таму, прабач, калі я што ня так скажу на тутэйшым дыялекце.
- А я толькі нямецкую ведаю крыху, яшчэ – мову франкаў і польскую. Рускую мову. Я, наогул, русін. З далёкіх земляў на ўсходзе і на поўначы, за морам. Ці, дакладней - ліцьвін. Літоўскае княства. Чуў? За землямі польскай Кароны.
Іешуа адмоўна пакруціў галавой.
- На сьвеце столькі земляў, столькі народаў, - пакачаў ён галавой, нібыта зьдзіўлена. І раптам дадаў:
- Ды ўсім ім будзе прапаведвана Слова Божае.
Алекс, які намагаўся разьвязаць завязкі панцыру, спыніўся, і зьдзіўлена глянуў на яго.
- Ты – хрысьціянін? – раптам запытаў ён.
- Я – Хрыстос, - спакойна адказаў незнаёмец. – Месія. Мешыах. Недзе далёка пачуўся страшны гром, быццам бы зямля скаланулася, і ад скалы адарваўся вялікі кавалак. Камнепад пакаціўся па склону, гучны, страшны ў начной пустыннай цішыні.
Алекс ускочыў.
- Ня бойся. Гэта – д’ябал. Ён лютуе, бо ж надыходзяць яго апошнія часы. Чалавек мякка ўсьміхнуўся. Яго блакітныя вочы, прыгожыя, пад цёмнымі тонкімі бровамі, у густых чорных вейках, нібыта зацягвалі ў сябе.
- Ты не баішся д’ябла? – хрыпла вымавіў Алекс. – Кажуць, ён усемагутны.
- Не баюся. Незнаёмец усьміхнуўся. - Дарэчы, ён не ўсемагутны. Усемагутны толькі Бог.
І, ведаеш, здараюцца такія хвіліны, калі я адчуваю сябе Богам. Я ведаю, што я – гэта Ён. Таму д’ябла я не баюся. І наогул нічога не баюся, акрамя яго. Айца. Я баюся згубіць яго праз сваё учалавечаньне. Забыць, хто я. Заблукаць тут, на зямлі. І не зрабіць тое, дзеля чаго я прыйшоў.
- А дзеля чаго Ты прыйшоў? – запытаў яго Алекс, пасунуўшыся наперад. – Вось я, напрыклад, прыйшоў сюды, каб забіваць. Забіваць дзеля Бога. Каб вызваліць яго сьвятыя землі ад паганцаў. Ты ведаеш, колькіх ужо я забіў? Колькі маіх сяброў тут палягло дзеля Госпада? Ведаеш, Мешыах? Калі-некалі мне здаецца, што мае латы поўныя крыві, і яна залівае мяне па начах. Я тану ў ёй, Іешуа. Захлінаюся. Я любіў дзяўчыну, ды яна мяне кінула. Я любіў сябра – ён загінуў. Проста зваліўся на пясок, і ня ўстаў. Што я шукаю тут, Іешуа, скажы мне? Што шукаю я ў гэтай голай пустыні пасярод камянёў і пяску? Сярод мёртвых целаў, якія валяюцца тут на кожным клачку гэтай праклятай сьвятой зямлі? Сярод ценяў, у месцах, дзе няма вады, і рыскае д’ябал, якога ты чуеш?
- А можа, ты шукаў мяне? Вочы Іешуа, пранізьлівыя, мяккія, здаецца, заглядалі ў яго душу. – Бо ж ты мяне знайшоў. Ты прыйшоў да Мяне, Алекс. Глядзі – вакол не пустыня, а трава і пальмы. І тут бяжыць вада – вада жыцьця. Якую ты толькі што піў з маіх рук, рыцар. Ты ж рыцар?
- Я? А хто гэта – рыцар? Алекс з выклікам паглядзеў на яго.
- Ты. Іешуа кіўнуў.
- Я – чалавек, перш за ўсё, чалавек, які згубіўся ў пустыні. А потым ужо ўсё астатняе.
- Ты - чалавек, які знайшоў у пустыне Бога. А гэта ня так ужо і мала. Іешуа раптам рассьмяяўся, і хлопнуў Алекса па плячу.
- Не турбуйся, ваяр. Чалавек. Далей мы ўжо пойдзем разам. І з гэтага моманту я ніколі не пакіну цябе.
- А ты гуды ідзеш? – Алекс уладкаваўся ля кастру, латы больш не абцяжарвалі яго, разгарачанае цела абдуваў мяккі прахалодны вецер.
- Я іду ў Ерузалем.
Алекс кіўнуў.
- Выдатна. І я туды іду. Пойдзем разам. Нам па дароге, Іешуа.
- Я іду туды, каб быць укрыжаваным. Незнаёмец з болем глядзеў на яго. – І ты сапраўды гатовы пайсьці са мной?
- А чаму не? Алекс пасунуўся наперад, да яго. – Ты думаеш, я чагосьці баюся? Я таксама не баюся нічога. Месія. Сын Божы. Чаго я толькі ня бачыў. І павешаных, і на кол пасажаных, і абвараных і абсмажаных нажыва. Ня дужа прыемнае відовішча. А чым я лепей за іх? Ведаеш, што туркі з нашымі робяць? Сарацыны? Хочаш, раскажу?
- Ведаю. Твар Іешуа раптам стаў сумным, нібыта заценены болем.
- Ну дык што, ідзем разам? – раптам, нібыта стросшы з сябе нейкі цяжар, запытаў ён.
- Мяне там мае вучні чакаюць. Ля сьценаў гораду.
- А што ты тут адзін робіш? Чаму яны там, а ты – тут? Я, канешне, не патрабую адказу, калі справы прыватныя. Алекс страсянуў валасамі. Доўгія, густыя, яны проста лезьлі яму ў твар. Ён адарваў ад меха канец скуранога рэмню, і завязаў іх ззаду.
- Я ж сказаў табе, ты, напэўна, забыў. Я змагаўся зь дьяблам. Сорак дзён. І нарэшце, перамог яго. Чуеш, як ён кідае камяні там, у пустыне? Зьліцца. Іешуа выглядаў задаволеным, як хлапчук, які абагнаў сваіх сяброў, і першы дабег да нечага, куды яны ўсе дабіраліся разам. Ускараскаўся на вяршыню, і дакрануўся да высокага дрэва, якое расло там, поўнае сочных, араматных пладоў. Першы сярод першых.
- Ну, за сорак дзён ты д’ябла ня пераможаш. Першыя сорак дзён паходу я быў ў Раі, у параўнаньні з тым, што было потым. Пакуль мы не дабраліся да Нікеі. А потым ужо туркі далі нам жару. У Кападокіі нас разьбілі на галаву. Подла, па-сабачы. Нават на бой ня выйшлі ні разу. Стрэламі нас палівалі. А сьпякота, смага … я думаў, за ваду ўсё аддам. Ежы і не хацеў. І ня думаў пра яе. Мы імперата баранілі. Конрада. Ён, дарэчы, таксама паранены быў. Пакутваў разам з намі. І піў, і еў праз раз. Чалавек, я табе скажу. Вялікі чалавек. Але ж – здрада. Праклятыя візантыйцы прадалі нас. Казалі, іх імператар змовіўся з турэцкім султанам, бо ж хрысьціяне яны толькі зьнешне, а як паскрабеш, там чысты сарацын. Ніякага Бога, акрамя машны. Ды і не патрэбныя мы ім там былі. Мы ім – ворагі, а не браты па веры. Цяпер я гэта ўжо добра разумею. І там, адкуль я родам, так. Вера адна, а сутнасьць – яна розная. Ва ўсіх свае інтарэсы. Тыя, хто з усходу, лацінян ненавідзяць люта. Хоць і робяць выгляд, што гэта ня так. Усход – ён, наогул, каварны.
- Ты мяне прабач, бо ж ты таксама адсюль. Я не пра цябе. Не пра такіх, як ты. Я толькі…
- Я разумею. Іешуа кіўнуў. – Ведаеш, людзі ўсюды аднолькавыя. І тыя, у каго няма Бога. І тыя, у каго ён ёсьць. Галоўнае, каб у чалавека быў Бог. Сапраўдны, ісьціны Бог. І тады ён ня зможа здрадзіць. Ня зможа аддаць перавагу грошам перад праўдай. Перад сваёй душой.
- А забіваць такі чалавек зможа? У каго ёсьць Бог? – Алекс узьняў на яго вочы.
- Не мір прынёс я вам, але ж меч, - ціха вымавіў Іешуа. – Царства боскае сілай бярэцца. І гэта ты таксама зразумеў.
- Зразумеў. Алекс адкінуўся на сьпіну, палажыўшы пад галаву мех. Зоркі ўжо ня таньчылі над ім – прыемна трымцелі. Выцягнуў ногі.
- А ведаеш, хто мяне сюды паслаў? – раптам запытаў ён.
- Ведаю, - проста адказаў Іешуа. – Я.
Алекс усхамянуўся. – Як – ты?
- Цябе паслаў Айцец. А Айцец – гэта я. І ён таксама паслаў і мяне. І таму мы – браты. Дарэчы, усе людзі – браты перад Ім. Усе мы яго дзеці.
- І адначасова ён – гэта ты. Але ж ён – не я. Не разумею.
- А можа, і ты. Іешуа ўсьміхнуўся. – Цябе яшчэ перадстаіць шмат чаго асэнсаваць, зразумець. Ды, ведаеш, Айцец настолькі вялікі, што, можна сказаць, недасяжны. І аднак ён тут, побач. Як я – побач тут, з табой. Ты ж ня ўсё разумееш з таго, што адбываецца ля цябе? Аднак ад гэтага з’явы і рэчы, людзі не спыняюць існаваньне, не зьнікаюць. Для дзіця яго Айцец – адзіная рэальнасьць. Ды ці можна сказаць, што немаўля разумее Айца? Пры гэтым дзіця – плоць ад плоці яго, цела ад яго цела, адзінае зь ім, непадзельнае. І калі-небудзь дзіця стане дарослым. Раней, ці пазьней, аднак гэта адбудзецца. Але ж і тады, ці можна сказаць, што яно поўнасьцю, і абавязкова зразумее таго, хто з’яўляецца яго Айцом?
- Калі будзе імкнуцца, зразумее, - адказаў Алекс.
Іешуа кіўнуў. – І яшчэ, калі яно будзе любіць яго.
- Ты любіш Бога? – раптам запытаў ён. Полымя дагарала, і яго вочы сталі амаль чорнымі ў цьмяным, барвовым сьвятле.
Замест адказу Алекс узьняў перад сабой рукі. У сьвеце агню яны былі цёмнымі, амаль карычневымі ад загару, загрубелымі. Ён зь цікавасьцю разглядаў свае пальцы, далоні. Яны сталі моцнымі, шырокімі. Цьвёрдымі. Ён палажыў руку на эфес мячу, які ляжаў зь ім побач. Узьняў наверх кароткі клінок. Полымя агню бліснула, адбіўшыся ў ім, як водбліск пекла. Ён зьмяніўся. Зьмяніўся ня ў горшы бок, шчыра кажучы. Цяпер сябе, таго Алекса, якім ён быў, ён бы проста не спазнаў. Ім бы не было нават аб чым паразмаўляць. Той, шчыра кажучы, быў якісьці дурань. Як ён жыў? Ды і навошта? Адзінае, што ў яго жыцьці было годным – гэта яна. Сустрэча зь ёю. Тое, што нарадзілася ад гэтай сустрэчы ў яго сэрцы. І толькі дзеля гэтага пачуцьця ён бы яму прабачыў. Толькі праз яго той Алекс меў права наогул жыць. Цяпер жа ён атрымаў значна болей, чым меў. Каханьне да яе нікуды не сышло. Але ж яно пераўтварылася. Стала іньшым. Напэўна, тым, што называюць Любоўю. Яна болей не была патрэбная яму побач. Дастаткова было ведаць, што яна ёсьць. Хай яна там, зь ім. Калі ёй так лепш, калі яна і сапраўды кахае таго, другога, ён, Алекс, сьцерпіць. Бо ж яна кахае Бога. Кахае яго так, як калісьці кахала яго, Алекса. Быў жа час, калі яна была зь ім, і сапраўды яго кахала. Аднак той, які ён быў, ня мог адказаць на гэта яе шчырае пачуцьцё. І тады Бог прыйшоў, і забраў яе. І праз сваю вялікую любоў Бог ня зьнішчыў, а поўнасьцю пераўтварыў яго, Алекса. Калі ён днём глядзеў на сябе ў адлюстраваньні вады ў маленькім возерцы, яму здалося, што на яго з-за вадзянога люстэрка глядзіць той. Чорныя доўгія валасы, зблытаныя, мокрыя – ён толькі што амыў твар. Барада, ня голеная – даў жа ж абет не галіцца да Сьвятой Зямлі. А потым звыкся і так. Смуглая скура, шырокія плечы. Позірк спакутвана-халодны, і ў той жа час, ён ведаў, яму так не хапала цяплыні. Не хапала каханьня, сяброўскага плячу побач. Ён навучыўся цаніць і жаночыя ласкі, хоць і кароткія, і за грошы. Ды, бывала часта, і па любві. Грошы ж ён заўсёды сам пакідаў. Не за каханьне, проста так. Таму што яны ў яго былі. Яму добра плацілі, а адкуль ім узяцца ў жанчыны? Навучыўся цаніць і кусок хлеба, і мяса, і глыток віна ці вады. І піры, і радасьць навучыўся цаніць. Бо ж за імі ішоў час посту, цяжкіх выпрабаваньняў. І выпрабаваньні, і пост цаніць навучыўся. І боль, і пакуты. І сьмерць. Бо ж яны вызвалялі, ачышчалі душу. І жыцьцё навучыўся цаніць так, як ніколі. Тады, калі яго ў цябе вось-вось заберуць, цэніш кожнае яго імгненьне.
- Канешне, я люблю Бога, - адказаў ён. – Люблю так, як нікога ў жыцьці. Бог даў мне ўсё, забраўшы ў мяне ўсё, што было мне не патрэбна. Даў мне адзеньне новае, жыцьцё адвечнае. Бог суцэльна пераўтварыў меня, узьняў мяне з бруду, узвысіў маё плоцкае зямное каханьне, пераўтварыў яго ў вялікую любоў. І таму я люблю цябе, Іешуа. Люблю цябе, Госпадзі.
Ён ужо не ляжаў, а сядзеў, дакладней, ён стаяў на каленях, і глядзеў на свае далоні. Нібыта маліўся. Так, як робяць іудэі, зразумеў ён. І раптам ён убачыў, як зь яго далоняў пацякла кроў. Яе ручайкі цяклі па яго руках, зацякалі пад рукава кашулі, губляліся пад адзеньнем. Як вар’ят, ён узьняў далоні, і пільна глядзеў на іх. А потым амыў імі твар, адчуваючы салёны смак сваёй крыві на вуснах.
Прытомнасьць пакінула яго. А калі ён ачуняў, ён ляжаў ля патухлага кастру. Нікога побач зь ім не было – толькі вялікія мяхі, адзін – з вадой, а другі – набіты пад завязку. Ён развязаў яго – хлеб, фінікі, фрукты. Павінна хапіць на ўвесь застаўшыйся доўгі шлях. Да Ерузалему, куды ён і накіроўваўся.
Незнаёмец некуды зьнік. І ці быў ён наогул? Можа, сышоў. І мяхі пакінуў. А можа, яму прысьнілася?
- Іешуа! – гучна крыкнуў ён. – Іешуа! Мешыах! Госпадзі! Бог мой!
Цішыня. Пустыня маўчала. І раптам ён зразумеў, што мехі гэтыя пакінуты тут для яго. І Іешуа болей ня будзе. Ва ўсякім разе, ён сказаў, што накіроўваецца ў Ерузалем. Напэўна, ён там. Трэба ісьці за ім. Не згубіць яго. Ён ня мог сыйсьці далёка. Калі ён выйшаў на золку, то абагнаў Алекса на пару гадзінаў шляху. І нават калі ён сустрэў нейкі караван, у яго, Алекса, ёсьць конь. Таму яны ня могуць разьмінуцца. Нават рознымі шляхамі, аднак яны прыдуць туды прыкладна адначасова.
Ён наскора глытнуў вады, абмыўся, і ўскочыў у сядло. Цяпер у яго была мэта. Ён імкнуўся сустрэцца з Богам, якога знайшоў.
Глава 20: Ерузалем
Ужо здалёк ён заўважыў высокія сьцены гораду – старажытнага, вялікага. Ерузалем раськінуўся паміж зялёных узгоркаў, прыгожы, шумны ўсходні горад, да высокіх сьценаў якога сьцякаліся натоўпы народу. Паводдаль ад дарогі ён заўважыў нейкую вялікую группу людзей, якая чамусьці прыцягнула яго ўвагу. Яны не гаманілі, ня мелі тюкаў з таварам, ні верблюдоў, ні аслоў. Проста людзі ў сьціплых сьветлых, альбо чорных адзеньнях – жанчыны, здагадаўся ён. А ў сьветлым – мужчыны. Яны ціха стаялі вакол некага. І паступова да іх сьцякаліся маленькія фігуркі. Нарэшце, група стала даволі вялікай, і руханулася да варотаў.
- Іешуа! – гучна выкрыкнуў ён! Іешуа, я тут! – і раптам чалавек зь сярэдзіны павярнуўся да яго, і памахаў яму рукой.
Ён хутка зьбег уніз па сьхілу. Конь памёр амаль пад самым горадам, заставалася прайсьці можа якую вярсту, ды ён ня дужа гараваў. У Ерузалеме павінна быць шмат рыцарскіх ардэноў, тампліеры, і іньшыя, і мноства розных еўрапейскіх сямействаў. Ён быў упэўнены, што лёгка знойдзе працу, зь яго вопытам, удзельнік крыжовага паходу, забіўшы ў імя Госпада не адзін дзясятак сарацынаў.
Людзі, у ільняных, ваўняных, кужэльных доўгіх адзеньнях, сьцякаліся да варотаў. Хутка ён дагнаў тых, да каго імкнуўся. Яны расступіліся, і Іешуа коратка, але ж горача абняў яго.
- Брат! Ты знайшоў мяне! Здаецца, яго радасьці не было межаў.
- Брат! Ты мне болей, чым брат. Ты мой выратавальнік. Калі б не твае мяхі, я б падох ад голаду, як мой конь, у якога моцы не хапіла дайсьці да гэтай брамы. Я ж тут, як бачыш – дзеля цябе.
Алекс хлопнуў яго па плячу, і Іешуа ледзь ня ўпаў, схапіўшыся за яго руку. Яны рассьмяяліся.
- Я – чалавек кніжны, - разьвёў ён рукамі.
– Выбачай, не разьлічыў. Забыўся. Алексу стала сорамна. Вернікі глядзелі на яго неяк дзіўна, здавалася, што вывучалі. У нечых вачах яму пабачылася і агрэсія. Нічога, ён і не з такімі разьбіраўся.
- У нас тут усе ўсех любяць, - спакойна вымавіў Іешуа, і злавесны бляск у вачах пад цюрбанамі памерк. Жанчыны зь цікаўнасьцю глядзелі на яго.
- Прыгожыя, - заўважыў ён. - Маладыя. Пад чорнымі покрывамі паблісквалі залатыя ўпрыгожваньні, гарэў яркі шоўк адзеньня. Ня бедныя жанчыны. І па паводзінах таксама бачна – шляхетныя. Не гігікалі, не шапталіся. Ціха, сьціпла стаялі, прыкрываючы твары шаўковымі вэлюмамі. Рукі ў бранзалетах, кольцах. Мужчыны былі розныя, нямала і дорага апранутых, былі і такія, што амаль у лахманах. Ды ўсе стаялі годна, узьняўшы галовы, глядзелі прама. Калі Іешуа аб’явіў яго, як свайго, то твары крыху пацяплелі. Цяпер ён ішоў зь імі побач, нібыта даўно быў членам іх тусоўкі, як ён сказаў бы раней, ды толькі крыху адстаў, ды вось – далучыўся.
Адна з жанчынаў, якая ціха крочыла ля яго, прыцягнула яго ўвагу. Маладая, стройная, ішла лёгка, толькі бранзалеты на руках і нагах шапацелі. Нешта вабіла яго ў ёй, цягнула. Можа, пах? Ружовы, салодкі амбравы водар – падобны, як і ў яе. Раптам яго штурханула:
- Падабенства! Як яна на яе падобная! Ён ня бачыў яе твар, але ж ведаў, адчуваў і сэрцам, і душой, і целам – там, пад покрывам, ішла яна.
- Калі ласка, прабачце, мне здаецца, што мы знаёмы. Як вас завуць? – нягромка запытаў ён, наблізіўшыся.
Яна ўздрыгнула, і яшчэ мацней закрыла твар шоўкам, але ж ён не адставаў, і крочыў побач зь ёй.
Нарэшце, яна павярнулася да яго, адсунуўшы вэлюм.
Авальны бледны твар, вялікія вочы – чорныя, ня шэрыя. Тонкія бровы. Мяккія ружовыя вусны. Пасмачка чорных хвалістых валасоў выбілася на шчаку, яна ўбрала яе рукой.
- Магчыма. Са мной многія знаёмы. Былі, - ціха вымавіла яна. – Але ж гэта ўсё у мінулым. Тут жа няма ні сьмерці, ні болю, ні жалю, ні плачу, ні грахоў, бо яны ўсе прабачаны. І тут мы – браты і сёстры, роўныя сярод роўных, побач зь ім. З Госпадам нашым, Айцом нябёсным.
Яна паскорыла крок, і хутка апынулася побач зь Іешуа. Яе маленькая ручка нябачна працягнулася да яго, і ён сьціснуў яе сваёй далоньню, якая казалася вялікай побач зь яе амаль дзіцячай кісьцю, упрыгожанай бранзалетамі.
Ён ішоў сьледам, і зьдзіўлена аглядаўся вакол. У Ерузалеме не было ні воднага еўрапейскага, белага твару. Ніводнага рыцару, ніводнага арыстакрату на вялікім кані ці ў вазку, не было і паннаў, і сьвятароў. Толькі пёстры, шматлюдны ўсходні натоўп, ды нейкія людзі у латах і кароткіх барвовых кашулях і шлемах з арламі сустракаліся групамі. Натоўп іх паважана абцякаў – пабойваўся.
Калі яны наблізіліся да адной з групкаў, гаворка здалася яму знаёмай. Гаварылі на лаціне.
- Roma …, - пачулася яму. – Mama Roma. Нехта зарагатаў.
Ne rideas, Iulius. Roma vere mater tua est. Et Caesar autem pater est.
Tu dicis, Caesarem habet Romam, quam patrem habetat tuum matrem? Putatis quia inaniter ita? Ты маеш на ўвазе, што Кесар мае Рым, так, як твой бацька меў тваю маці? Так ты думаеш?
Мова здалася яму знаёмай, падобнай да італьянскай. - Лаціна! – раптам зразумеў ён.
Што адбываецца? Дзе ўсе, хто жыве тут з часоў першага крыжовага паходу? Трэба запытаць Іешуа, можа, ён ведае, дзе тут які еўрапейскі квартал. Дзе жывуць лаціняне.
Запытваць мясковых чамусьці ён не рашаўся. Гэтыя смуглыя твары не ўнушалі яму даверу. - Усё ж, мы тут лічы што акупанты, - падумалася яму. Мясцовыя нас, напэўна, ненавідзяць.
Хутка яны наблізіліся да невялічкага доміку, які, нізкаваты, з малым вакенцамі, тым ня меньш апынуўся доўгім і ўмяшчальным.
Прыгнуўшы галовы, яны прайшлі ў вузкі пакой, у якім ужо стаяў накрыты стол. Амыўшы рукі ў вялікіх місках, у якіх плавалі кроплі пахучага ружовага масла, яны прыняліся за ежу. І раптам Іешуа адлажыў кавалак хлеба ў бок. Наліў у кубак віна – чырвонага, з амфары. Вакол стаяла цішыня. Здавалася, кожны яго рух мае пэўны высокі сэнс. Нібыта вялікая кніга разгарнулася, і ў маўчаньні яе чыталі адкрытыя тут сэрцы.
- Сябры мае. Сёньня я павінен буду разьвітацца з вамі. Не па воле маёй, ды па волі паслаўшага мяне Айца нябёснага. Належыць сыну чалавечаму быць здраджану, і забіту, і загінуць, і на трэці дзень уваскроснуць, як я вам і абяцаў. Бо ўсе мы – жывыя ў Боге жывом. Прысутнічаючыя апусьцілі галовы.
- Хто здрадзіць табе, Госпадзі? – раптам вымавіў высокі, дужы чалавек з чорнай грывай доўгіх валасоў, цёмным, суворым тварам, вочы якога, пранізьлівыя, гарэлі з-пад густых броваў.
- Калі так, то лепей ня жыць яму на сьвеце! – працягнуў ён, і рука яго сьціснула нож, які ляжаў на стале побач.
- Той, каму тое наканавана, Пётр. Ты ня ў сілах гэта зьмяніць. Як і ён. Але ж ён – тут. І ён ужо зрабіў гэта ў сваім сэрцы.
Высокі, стройны малады чалавек, з кучаравымі валасамі, расчэсанымі на прабор, умашчанымі маслам, якія роўна ляжалі на яго плячах, моўчкі апусьціў галаву. Яго прыгожы, нібыта анёльскі твар пацямнеў. Асьцярожна ён убраў руку з міскі, у якой яна толькі што сутыкнулася з рукой Іешуа. Іешуа ўзяў ляпёшку, і разламаў яе на часткі, даючы кожнаму па кавалку.
- Се – плоць мая, якая будзе ахвяраю дзяля вас, - ціха вымавіў ён. Прысутнічаючыя моўчкі клалі ў рот кавалкі хлебу.
- Се – кроў мая, якая будзе пралітая дзеля вас мною, - працягнуў Іешуа, пускаючы па кругу поўны кубак.
Гэта ўжо было Алексу знаёмым.
- Дзе я? – раптам стукнула яму ў сэрца. Ён – Ісус, і гэта – яго вучні. Але ж … ён – той самы? Ці гэта нейкая імітацыя абраду? Яго пачаў турбаваць непакой, і ён ледзь сядзеў на лаве. Аднак прыцягваць увагу да сябе баяўся. Бо ж, сказалі – тут, за сталом – здраднік. А калі вырашаць, што гэта ён?
Таму трэба чакаць канцу вячэры, а потым запытаць у Яго прыватна.
Так ён ледзь дасядзеў да завяршэньня трапезы, у ходзе якой наогул ніхто асабліва не жартваў і не размаўляў. Атмасфера была нейкая пахавальная. Ды і сапраўды, калі гаспадар дома прылюдна аб’яўляе, што зьбіраецца загінуць жахлівай пакутніцкай сьмерцю, то адкуль кампанія будзе вясёлай?
Нарэшце, сьцямнела. Вакол усталявалася глухая паўднёвая ноч. Толькі цвыркуны стракаталі, ды салодка сьпявалі птушкі.
Яны выйшлі на ганак разам. Іешуа зь невысокай жанчынай і маладым прыгожым хлопцам у чорным доўгім адзеньні, рэлігійнага выгляду. Хлопец з павагай глядзеў на яго, і аб нечым доўга запытваў на мове, якую Алекс не разумеў. Жанчына стаяла побач, слухала. Потым хлапец сышоў, жанчына зь Іешуа засталіся стаяць. Яна не глядзела на яго, апусьціла вочы. Ён нешта казаў ёй, мякка, кранаючы яе за плячо.
Здаецца, яна плакала. Нібыта нябачная сьцяна была паміж імі – сьцяна памерам у сусьвет.
Потым жанчына зьнікла, схавалася ў доме.
Алекс зь Іешуа засталіся на ганку адны. Алекс прытуліўся да глінянай сьцяны, і глядзеў у зеленаватае неба. Над небасьхілам паўставала першая вячэрняя зорка. У далечыні віднеліся купы дрэваў.
- Прагуляемся? – вымавіў Іешуа.
І яны разам пайшлі па белай дарожцы ў сад.
- Яна любіць цябе, - раптам вымавіў Алекс.
- Яны ўсе любяць мяне, - ціха адказаў той.
- Толькі яна цябе яшчэ і кахае. Словы Алекса ўпалі ў ноч, як кроплі расплаўленага металу – у ваду. І адразу чорнымі камянямі пайшлі на дно.
- Яны павінны любіць Айца майго. Не мяне. Я ж – адзіны зь ім, і праз мяне яны атрымоўваюць яго міласьць. Яны гэта пакуль не разумеюць. Я хутка сыду. І я застануся тут. У іх сэрцах я застануся Любоўю, вялікшай, чым гэты сусьвет. Якую гэты сусьвет, грэшны і абмежаваны, ня можа ўмясьціць. Тое, што я павінен быў даць ім, я даў. Тое, што павінен быў сказаць, сказаў. Я прыйшоў сюды дзеля Айца майго. І я хутка пакіну гэты дом скорбі. Ён узглянуў на свае рукі – прыгожыя, тонкія рукі пісьменнага чалавека.
Яна кахае мяне – чалавека, - ціха вымавіў ён. – Але ж я – болей чым чалавек. Мне шкада яе. Шкада ўсех вас. Аднак нічога нельга зьмяніць. Вы болей ня можаце жыць, як раней. Плоцкім. Цялесным. Ва мне гарыць полымя духу, і я запаліў іх душы сьвятым агнём. Яны ж панясуць яго далей, пакуль самі не сгараць у ім. І гэты агонь ёсьць Любоў. Імкненьне да Яго. Жарсьць, якая спапяляе. Не магчыма любіць Бога дужа моцна. Як бы ты яго не любіў, гэтага ўсё роўна будзе недастаткова. Але ж ён літасьцівы, і нават на такую малую любоў ён адказавае сваёй, вялікай. Айцец – гэта таямніца. І ў ёй кожны атрымае нешта сваё. Прымаючы любоў Айца, мы пачынаем адлюстроўваць яе ў сусьвет, і самі зьзяем, як зоркі, напоўненыя гэтым дзівосным сьвятлом. І гэта – найвялікшае шчасьце – любіць самому. Любіць сусьвет і людзей у ім так, як цябе любіць нябёсны Айцец, любоўю нявычэрпнай, якую душа атрымоўвае праз Яго. Я вучыў іх любві. І цябе я вучу любві, Алекс. Любві вялікай, якая ня мае межаў. І ў такой любві чалавек забывае самое сябе. Яму важны толькі той, каго ён любіць. Каго кахае. Менавіта так – кахае. Бо любоў, якую душа адчувае да Бога, боская любоў – гарачая. Яна – мацней любой спапяляючай цела жарсьці. Бо ж яна спапяляе душу. Гэта – сьвятое каханьне, адвечная прага зьліцьця, з’яднаньня, жаданьне ўвайсьці ва ўлоньне, прыняць у сябе плоць, зьліцца і ў целе, і ў крыві, і ў духу. Гэта імкненьне такое моцнае, што нішто ня можа яго задаволіць. Нішто, акрамя Бога. А для Бога няма нічога немагчымага. Чым болей расьце душа, тым болей яна можа ўмесьціць яго, і тым болей поўна яна можа задаволіць гэтую сваю нябёсную жарсьць. І гэтак – бясконца. Таму што Бог – бясконцы. Айцец – бясконцы і ў сваёй літасьці, і сваёй любві. І ў сваім каханьні.
- Ты адчуваеш Любоў яго, Алекс? – ціха запытаў ён. Вакол сьпявалі салаўі. Раптам з вачэй Алекса хлынілі сьлёзы. Ён быў тут, зь ім. І хутка ён яго страціць. Ён жа мог слухаць яго бясконца! Мог бы сядзець ля яго ног, і адчуваць гэтае яго сьвятло, ціхае, пранізваючае яго ўсяго. Ён успомніў, як яны сядзелі зь Летыцыяй у Міхасёвай хаціне, на стале стаяла дымячаяся бульба, а Міхась травіў свае дзівосныя байкі. І як яна глядзела на Міхася. А той глядзеў на яе. Як у той хаціне было і цяпло, і сьвятло, і ўтульна. І сапраўды, тады яны завіталі на госьці да Пана Бога. Ён жа гэтага не разумеў. Стоіла ўсяго толькі схадзіць у крыжовы паход, каб пачаць разумець нешта ў гэтым жыцьці. Што такое годнасьць, вера, каханьне, адданасьць.
Раптам побач пачуліся нечыя цяжкія крокі. Мноства ног набліжалася. Іешуа ўзьняў руку.
- Мой час надыйшоў, - ціха вымавіў ён. І пасунуў Алекса рукою ў цень, робячы крок на сьвятло.
Глава 21: Крыж
Ён нёс яго, спатыкаючыся, падаючы на камяні, якімі была вымашчана вуліца. Яго твар быў разьбіты, нос паламаны, вочы амаль ня бачылі з-за крыві, якой яны заплылі. Крыж быў вялікі, цяжкі. Не перакладзіна, як звычайна, а цэлы скалочаны з дзьвух вялікіх бярвеньняў. Натоўп гудзеў. Нехта – адабральна, нехта – гнеўна, хтосьці маўчаў, ды гэтае маўчаньне было большым, чым самы громкі крык, які мог бы вырвацца з вырываемага з грудзей сэрца.
За што, ніхто не запытваў. Усе добра ведалі, за што сьціпламу сыну плотніка такая ўзнагарода. Бо ж асьмеліўся гаварыць. Не маўчаць. Гаварыць пра любоў і каханьне, і да каго – да Бога! Ганьба! Блюзьнер! Распусьнік! Вар’ят! Бога ня трэба баяцца, яго трэба любіць. Любіць горача. Усім сэрцам, душой і целам, і усёй сваёй існасьцю. Богу ня трэба ахвяры – бараны, валы, голубы, дымячыяся вантробы. Богу трэба Любоў! Зьліцьцё душаў і целаў, імкненьне і прага да яго, і праз яго – любоў да свайго бліскага, экстатычная, самаадданая, да поўнага забыцьця. Бога воінстваў, ахвярнікаў і залатога каўчэгу ён абвесьціў Богам вар’ятаў, юродзівых, патаскух і мытараў, грэшнікаў, якія прасмыкаюцца, як чэрві. Богам пракажонных і зьнявечаных, убогіх, гразных, сьціплых, нізкіх, нячыстых, тых, хто асьмельваюцца заяўляць, што яны ядуць яго плоць і кроў! Да якой меры дна можа апусьціцца гэтае блюзьнерства! Яму і сапраўды няма дну. Абвесьціць сябе царом і богам, дазваляць вулічнай шлёндры амываць сабе ногі, гуляць у абдымку з прыгожымі юнакамі і называць іх сваімі любымі вучнямі, зрабіць вархал у храме, раськідаць сталы амаль што ў сьвятая сьвятых! Зьневажаць адкрыта паважаных прыстойных людзей, парушаць усе законы, устройваць оргіі па чыну рымскіх, з вазьляжаньнем за сталамі у кампаніі мужчын і жанчын, піць віно, а калі мала – дык і пераўтвараць у яго ваду. Вар’ят, уявіўшы сябе самім Богам, Мешыахам! Няма такой ганебнай кары, якая магла б дастойна ўшанаваць яго блюзьнерствы. І таму цяпер ён нёс гэты крыж. Крыж, які павінен быў стаць для яго ганебным. На якім яго распнуць, як сабаку, і ськінуць адтуль у Геену, выграбную яму, палаючую за горадам.
Вакол раздаваліся крыкі, зь якіх большасьць была праклёнамі. Нехта падштурхваў натоўп, заводзіў яго. Натоўп праг крыві. Калі б не жаўнеры, яны б самі накінуліся на яго. Разарвалі б яго прама тут. На кавалкі. Нейкая невялікая жанчына ў чорным убраньні прабілася праз людзей, і ўпала Іешуа ледзь не пад ногі. Ён спатыкнуўся, і апусьціўся побач. Яна з плачам пачала абціраць яму твар крысом свайго адзеньня і проста рукамі. Яе покрыў зьбіўся назад, адкрыўшы карычневыя валасы, і прыгожы бледны твар, дзіўна падобны да яго, рана пастарэлы ад сьлёзаў. Жанчыну адцягнулі ўбок, ранейшы юнак ў чорным, прыгожы, як анёл, падхапіў яе.
Алекс ішоў зь імі побач, прадзіраўся праз натоўп. Адзеньне на ім было разарванае, нейкая хламіда, накінутая на яго амаль сатлеўшую кашулю і штаны. Панцыр і кальчугу ён кінуў там, у доме. Потым вырашыў забраць. Бо ж – гарачыня, сьпякота.
Сказаць, каб яго ўразіла пакараньне, было нельга. За сваё жыцьцё ён і не такое бачыў. Яго ўразілі людзі. Як яны праглі яго сьмерці! Як радаваліся! Сьмерці таго, хто прапаведваў ім – Любоў. Хто вылечваў і загойваў ім раны, хто рабіў перад іх вачыма ўсе магчымыя і немагчымыя цуды, бо ж ён быў Бог, і Алекс гэта ведаў. Як гэтага ня ведалі яны? Бо ж яны сустрэлі самога Бога! Як можна яго не спазнаць? Яго бачылі нават сьляпыя, нават глухія чулі. Аднак, апынулася, што ў некаторыя сэрцы ня можа дастучацца нават Бог. І такіх, на жаль, апынулася нямала.
Чалавек на дарозе проста ляжаў ля свайго крыжу. Было відавочна, што ён ужо ня ўстане, і зараз адбудзецца не ўкрыжаваньне, а лінчаваньне.
Жаўнеры ледзь стрымлівалі націск натоўпу, зь якога да асуджанага цягнуліся рукі.
І тады Алекс рашуча шагнуў на адкрыўшаеся перад ім месца, прабіўшыся праз натоўп. І апынуўся побач зь ім.
- Я панясу, - коратка вымавіў ён жаўнеру, які глядзеў на яго, як на вар’ята. - Я дапамагу яму несьці крыж. Той усьміхнуўся, і кіўнуў. Натоўп жа набіраў моцы. Сітуацыя станавілася зусім небясьпечнай.
Алекс нахінўуся, і дапамог асуджанаму узьняцца. Той, здаецца, не разумеў, ні дзе ён, ні хто зь ім.
- Іешуа, - ціха вымавіў ён. – Гэта я, той, каго ты сустрэў у пустыні. Ты гаварыў са мной. Памятаеш? Я дапамагу цябе. З гэтымі словамі ён палажыў руку Іешуа сабе на плячо, але ж той ледзь мог стаяць. Жаўнеры узьнялі, і моўчкі палажылі яму на сьпіну дрэва – цяжкое, але ж ня так, каб зусім ня зьнесьці. Нарэшце, Іешуа апрытомнеў, і таксама падставіў пад яго плячо. Разам яны паціху пайшлі па вуліцы праз натоўп – за горад.
- Айцец, - пачуў ля свайго твару Алекс ціхія словы. – Айцец. Ты прыйшоў мне дапамагчы? Гэта ты? Ты нясеш мой крыж побач са мною?
У Алекса адняло мову. Ён хацеў была нешта сказаць, што так многа ўзяць на сябе ён ня можа, можа толькі крыж, ды і то – часова. Пажартаваць. Але ж ня здолеў. Нешта было ў гэтым спакутваным, скрываўленым чалавечым твары побач. Нешта, што б Алекс назваў сьвятым. Сьветлым. Чалавек, здаецца, суцэльна звар’яцеў ад пытак. І цяпер загаворваўся і бачыў нешта, вядомае толькі яму. Нешта сваё. Айцец? Ну і хай ён будзе – Айцец. Каб хоць палегчыць пакутніку апошнія часы.
- Я, сын мой, - ціха вымавіў Алекс. – Гэта я, твой Айцец, і я прыйшоў да цябе, каб дапамагчы табе несьці крыж. Ты ж узьняў яго дзеля мяне, так? Як я мог не прыйсьці?
Недзе далёка грукатнуў гром – набліжалася навальніца.
Яны спрытна прыкалацілі рукі і ногі Іешуа да дрэва. Той не супраціўляўся, то губляў прытомнасьць, то ізноў прыходзіў у сябе, і стагнаў. Кроўю было заліта ўсё вакол. Хутка дрэва ўзьнялі, уваткнулі ў глыбокую вузкую яміну, умацавалі, і сталі чакаць. Асуджаныя на крыжах стагналі і хрыпелі, сыпалі праклёнамі, лямантавалі. Іешуа ж маўчаў.
Жанчына падышла да дрэву, ахапіла яго ніз, прыціснулася тварам да яго ног. На яе твар было страшна глядзець. Яшчэ адна, маладая, тая, якая размаўляла зь ім на ганку, раскачвалася на зямлі паводдаль. Ірвала на сябе адзеньне. Раптам яна папаўзла па зямлі – да крыжу. Наблізілася, і прыціснулася тварам да ізножжа, вуснамі ўбіраючы зь яго цякучыя, вязкія кроплі.
Жаўнеры стаялі раўнадушна – яны і не такое бачылі.
Раптам нехта, запыхаўшыся, падбег з паперамі. Старшы каравулу кіўнуў. Падыйшоў, і усадзіў укрыжаванаму ў бок доўгую дзіду.
Чалавек узьняў галаву, і гучна вымавіў, гледзячы, здавалася, прама Алексу ў вочы:
- Зьдзейсьнілася!
Выдахнуў, і тут жа яго галава упала на плечы.
І тут грымнуў гром. Страшны, такі, што ледзь не раскалолася зямля. І ў сьвятле маланак Алекс убачыў, як крыж пачынае зьзяць. Фігура, якая была ўкрыжаваная на ім, была ўся заліта сьвятлом. Нейкія крылатыя фігуры апусьціліся, і падхапілі крыж, узьнімаючы яго ўгару. Вакол гучэла: “Глорыя!”, і гэты гук нібыта расколваў прастору, як набат. Алекс упаў на калені, і бязгучна маліўся. Дождж цёк па яго валасах, па твары, па плячах – чорны дождж, зьмешаны з крывёю.
Раптам нечыя рукі узьнялі яго. Крэпкія, знаёмыя. Устрахнулі.
- Гэй, ты чаго тут ляжыш? – вымавіў нехта заклапочана. У рот яму ізноў улівалі ваду. Ён расплюшчыў вочы.
Алекс ляжаў на сьпіне, і над ім нахінуўся знаёмы твар. Чорныя, доўгія валасы зьвесіліся на яго. Чалавек слухаў, як ён дыхае.
- Жывы, - нарэшце вымавіў ён. – Жыць будзе. Палажыце яго на насілкі, і нясіце ў кляштар. Марк, прасачы там. Я хутка прыйду. У мяне яшчэ справы. Хачу да Балдуіна завітаць. Што ён там сабе думае. Такая ганьба. Германцы, франкі – усіх разьбілі ўшчэнт. Чалавек пакачаў галавой.
- Уставай, хлопец. Ісьці можаш? – хрыплы знаёмы голас. Тэўтон нахіліўся да яго, узьняў, падлажыў пад галаву руку.
- Магу, - коратка вымавіў Алекс, і прыўстаў.
Коратка стрыжаны чалавек са шнарамі глядзеў на яго, усьміхаючыся.
- Марк! – вымавіў Алекс пасохлымі ад смагі і сьпякоты губамі. Ахапіў тэўтона за шыю, і заплакаў. Той хлопаў яго па сьпіне.
- Нічога, малы. Нічога. Да ты ужо не такі і малы. Ён агледзеў яго – зьверху да нізу.
І сапраўды, Алекс сябе былога амаль не нагадваў. Плечы яго раздаліся, мышцы выступалі вузламі, чорныя валасы, пакрытыя пылам, дасягалі ніжэй плечаў. І барада як венік. Усё у крыві – Іешуа, разумеў ён. Адзеньне – так, прыкрывала цела. І нават ня цела – срам. А можа, і не прыкрывала. Марк рассьмяяўся. Ды - больш ад радасьці, ня кпліва.
- Сам пойдзеш? – запытаў ён.
- Сам пайду, - Алекс кіўнуў галавой, і яны разам спусьціліся з Галгофы.
